Ani olarak ortaya çıkan hastalık veya yaralanma durumunda hayatı korumak, sağlık durumunun kötüleşmesini önlemek ve iyileşmeye destek olmak amacıyla olay yerinde mevcut imkanlarla uygulanan hızlı ve etkili müdahalelere ilk yardım denir. Hava yolu tıkanıklığı, hayatı tehdit eden en yaygın acil durumlardan biridir. Eğer hava yolu tıkanıklığına hızlı ve etkin bir şekilde müdahale edilmezse, bu durum solunum ve kalp durmasına yol açabilir.
Bebeklerde (29 gün ile 1 yaş arası çocuklar) hava yolu tıkanıklığı nedenleri, genellikle bebeklerin keşfetme merakı sonucu küçük oyuncakları, gıdaları veya diğer cisimleri ağızlarına sokmalarıyla oluşur.
Tıkanıklığın Belirtileri ve Önemi
Bebeklerde hava yolu tıkanıklığını anlamak, konuşma yetisi ve yetişkinlerde görülen beden hareketlerinin olmaması nedeniyle daha zordur. Tıkanıklığın varlığını anlayabilmek için bebeğin göğüs ve karın hareketlerini izlemek, nefes alıp vermeden oluşan hava akımını dinlemek ve hissetmeye çalışmak gereklidir.
Boğulma durumları kısmi tıkanıklık veya tam tıkanıklık şeklinde ortaya çıkabilir.
Kısmi Tıkanıklık Belirtileri:
• Bebek zorlanarak nefes alır.
• Öksürür (boğuluyormuşçasına devam eden öksürük).
• Ağlar ve yaşıyla uyumlu sesler çıkarır.
• Öğürme, korku, heyecan ve panikle el kol hareketleri yapma, çırpınma görülebilir.
Tam Tıkanıklık Belirtileri:
• Bebek öksüremez.
• Ağlayamaz veya ses çıkaramaz.
• Yanıt vermez/veremez.
• Rengi morarmaya başlar.
Bebeklerde Hava Yolu Tıkanıklığında İlk Yardım Adımları (Bilinç Açıkken)
İlk yardım uygulamaları, tıkanıklığın kısmi mi yoksa tam mı olduğuna ve bebeğin bilinç durumuna göre değişir.
1. Kısmi Tıkanıklık Durumunda İlk Yardım:
Eğer bebek öksürebiliyor ve soluyabiliyorsa (kısmi tıkanıklık), yabancı cismi kendi çabası ile çıkarması beklenmeli ve bebek takip edilmelidir. Kısmi tıkanıklık durumunda sırt vuruları ve göğüs basıları gibi aşırı yaklaşımlar, hava yolu tıkanıklığını kötüleştirebileceğinden uygulanmamalıdır. Bebek kucağa alınarak başı yükseltilip ya da gazı çıkarılıyormuş gibi omuza yaslanarak yabancı cismi çıkarması beklenebilir.
2. Tam Tıkanıklık Durumunda İlk Yardım:
Eğer bebekte tam tıkanıklık varsa ve bilinci açıksa, hemen müdahaleye başlanmalıdır:
• Yardım Çağrısı: Hemen yakındakilere seslenilir ve yardım istenir. Eğer çevreden biri karşılık verirse 112 acil yardım numarasını araması söylenir. İlk yardımcı yalnız ise 112’yi kendisi aramalı ve mümkünse telefonun hoparlörü açılarak telefondaki sağlık görevlisinin direktifleri dinlenmelidir.
• Sırt Vurusu Pozisyonu: İlk yardımcı, bebeğin düşmesini önlemek ve yabancı cismin çıkmasına yardımcı olmak için oturur veya diz çökmüş pozisyonda iken uyluklarından destek alır. Bebeğin yüzü yere bakacak şekilde ön kol boyunca yatırılır ve başı gövdesinden daha aşağıda olacak şekilde tutulur. Bebeğin başı, bir elin başparmağı alt çenenin bir yanına, diğer parmaklar çenenin diğer tarafındaki aynı noktaya yerleştirilerek desteklenir. Bu esnada çenenin altındaki yumuşak dokular sıkıştırılmamalı ve bebeğin ağzı kapatılmamalıdır.
• Sırt Vurusu Uygulaması: Boşta bulunan avucun tabanı ile bebeğin kürek kemikleri arasına aşağı ileri yöne doğru 5 (beş) defa sert sırt vurusu yapılır.
• Göğüs Basısı Pozisyonu ve Kontrol: Yabancı cisim hala çıkmadıysa, bebek diğer kol üzerine sırt üstü ve başı hafif aşağıda olacak şekilde tek hamlede çevrilir. Çevirme sırasında sırt vurusu yapılan el bebeğin başının arkasına yerleştirilerek baş desteklenir. Cismin çıkıp çıkmadığı ve bebeğin nefes alıp alamadığı kontrol edilir.
• Yabancı Cisim Çıkarma: Eğer ağız içinde cisim görünüyorsa, katı bir cisimse ve çıkarılabileceğinden emin olunuyorsa, parmak süpürme hareketi ile tek hamlede alınmaya çalışılır. Ancak yabancı cisim görülmüyorsa dokunulmamalı ve rastgele parmak süpürme hareketinden kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Göğüs Basısı Uygulaması: 5 defa uygulanan sırt vurusu başarısız olursa, 5 (beş) defa göğüs basısı yapılır. Göğüs basısı için meme çizgisinin yaklaşık bir parmak altında, bebeğin göğüs kemiğinin (iman tahtası) ortasına iki parmak (işaret ve orta parmak) yan yana yerleştirilir. Göğüs, ön arka çapının yaklaşık üçte biri kadar (bebekler için 4 cm) çökmeye neden olacak şekilde bası uygulanır. Bu basılar, Temel Yaşam Desteğindeki basılara benzer ancak daha keskin ve daha yavaş bir hızda, içeri ve yukarı doğru itilerek yapılmalıdır.
• Dönüşümlü Devam: Yabancı cisim çıkana kadar ya da bebek bilincini kaybedene kadar 5 (beş) göğüs basısı ve 5 (beş) sırt vurusu dönüşümlü olarak yapılmaya devam edilmelidir.
Bebek Bilincini Kaybederse Yapılması Gerekenler
Eğer bebek bilincini kaybeder veya bilinçsiz halde bulunursa:
1. Bebek yere veya sert ve güvenli bir yüzeye sırt üstü yatırılır.
2. Hala gelmediyse veya aranmamışsa hemen 112 acil yardım ekibi aranır veya aratılır.
3. Hemen Temel Yaşam Desteğine (TYD) başlanır.
Temel Yaşam Desteği (TYD) Uygulaması:
Temel Yaşam Desteği, solunumu ve kalbi durmuş kişiye yapay solunum ve dış kalp masajı ile kan pompalanmasını sağlamak üzere yapılan ilaçsız müdahalelerdir.
• Hava Yolu ve Solunum Kontrolü: Bebeğin ağız içi kontrol edilir. Havayolu açıklığı sağlanır ve 10 saniyeyi aşmayacak şekilde solunum kontrolü yapılır.
• Göğüs Basısı: Solunum yoksa TYD’ye başlanır. Tek ilk yardımcı varlığında, iki meme başının birleştiği hayali çizginin bir parmak altına, iman tahtası üzerine işaret ve orta parmaklar yan yana yerleştirilerek 30 göğüs basısı uygulanır. Bası derinliği 4 cm veya göğüs ön arka çapının 1/3’ü oranında olmalıdır. Bası hızı dakikada 100-120 olmalıdır.
• Solunum Desteği: 30 basıdan sonra 2 kurtarıcı nefes verilmelidir (30:2). Bebeklerde baş geri çene yukarı pozisyonu verilirken normal bir soluk alınır ve bebeğin ağız ve burnunu içine alacak şekilde ağız yerleştirilir. Göğüs kafesi yeterince kalkıncaya kadar 1 saniye içerisinde üflenir.
• Döngü: Uygulama, iki dakika içinde 5 kez tekrarlandıktan sonra bebek kontrol edilir.
Önemli Uyarı:
Bebek normal nefes alsa bile, yabancı cismin üst veya alt solunum yollarında kalması ve istenmeyen sonuçlara yol açması ihtimali nedeniyle en yakın sağlık kuruluşuna acilen ulaşımı sağlanmalıdır.
